Thông tin doanh nghiệp
Trong nhiều năm gần đây, nghề nuôi cá chép giòn đã trở thành hướng đi mới cho nhiều hộ nuôi trồng thủy sản. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ lý do hạt đậu tằm được xem là “bí quyết” giúp cá chép trở nên giòn thịt, săn chắc và có giá bán cao hơn gấp đôi so với cá thông thường. Việc hiểu rõ bản chất của nguyên liệu này giúp người nuôi chủ động hơn trong việc xác định giai đoạn áp dụng hiệu quả nhất.
Hạt đậu tằm nuôi cá chép giòn thực chất là hạt đậu tằm (faba bean) – loại đậu có hàm lượng protein thực vật cao (28–32%), giàu lysine và methionine, hai acid amin thiết yếu mà cá chép không tự tổng hợp được. Khi được bổ sung vào khẩu phần ăn, các hợp chất này tham gia trực tiếp vào quá trình hình thành sợi cơ và collagen, giúp thịt cá trở nên săn, chắc và giòn đặc trưng.
Các nghiên cứu thực nghiệm tại Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I cho thấy: nhóm cá chép được cho ăn bổ sung đậu tằm trong 25–30 ngày cuối trước thu hoạch có độ đàn hồi thịt tăng 18–25%, trong khi hàm lượng lipid giảm khoảng 10–12% so với nhóm không dùng. Điều này không chỉ làm thịt cá thơm ngon hơn mà còn kéo dài thời gian bảo quản sau thu hoạch.
Ngoài ra, đậu tằm còn chứa nhiều chất kháng dinh dưỡng tự nhiên (anti-nutritional factors). Khi cá được cho ăn trong thời gian ngắn (giai đoạn cuối), các yếu tố này làm giảm nhẹ khả năng hấp thu mỡ và tích nước, khiến thịt cá khô, săn và giòn hơn. Đây chính là cơ sở sinh học cho hiện tượng “cá chép giòn” mà nhiều người vẫn thắc mắc.
Tóm lại, hạt đậu tằm không chỉ là nguồn dinh dưỡng mà còn đóng vai trò như “chất điều chỉnh sinh lý cơ thịt”, giúp tạo ra giá trị thương phẩm vượt trội cho cá chép. Tuy nhiên, không thể áp dụng đậu tằm trong toàn bộ chu kỳ nuôi, mà cần xác định giai đoạn phù hợp để tránh giảm tốc độ tăng trưởng hoặc gây rối loạn tiêu hóa cho cá.
.jpeg)
Nhiều người nuôi tin rằng chỉ cần cho cá chép ăn đậu tằm là thịt cá sẽ tự giòn, nhưng trên thực tế, cơ chế này phụ thuộc vào nhiều yếu tố sinh học phức tạp. Việc nắm vững cơ chế giúp người nuôi xác định đúng thời điểm cho ăn và liều lượng hợp lý, tránh lãng phí hoặc gây hại cho cá.
Khi cá chép ăn hạt đậu tằm trong thời gian nhất định, một số hợp chất như tannin, vicine và convicine ức chế hoạt động enzyme tiêu hóa tinh bột và chất béo. Điều này khiến cơ thể cá giảm khả năng dự trữ năng lượng dưới dạng mỡ, đồng thời giảm tỷ lệ nước trong tế bào cơ. Kết quả là các sợi cơ trở nên đặc, đàn hồi – tạo cảm giác “giòn” khi chế biến.
Protein trong đậu tằm có cấu trúc giàu lysine – một acid amin giới hạn trong hầu hết thức ăn thủy sản thông thường. Khi được bổ sung ở giai đoạn cuối, lysine giúp hoàn thiện cấu trúc sợi cơ, đồng thời hỗ trợ tái tạo mô cơ bị tổn thương trong quá trình vận động của cá, giúp thịt cá chắc, sáng màu và ít bở.
Trong nghiên cứu của Đại học Nông Lâm Thái Nguyên (2021), nhóm cá chép ăn 15% đậu tằm trong khẩu phần có hàm lượng collagen cao hơn 1,4 lần, đồng thời giảm mỡ nội cơ 9%. Collagen là yếu tố then chốt tạo nên độ dai và đàn hồi của thịt cá giòn.
Các hợp chất kháng dinh dưỡng trong đậu tằm làm thay đổi hệ vi sinh ruột cá theo hướng giảm nhóm vi khuẩn sinh men đường, tăng nhóm phân giải protein. Quá trình này giúp cá hấp thu tốt protein, giảm hiện tượng “mềm thịt” do dư tinh bột.
Nếu cho cá ăn đậu tằm quá sớm (trước 45 ngày so với thu hoạch), cơ thể cá sẽ chậm phát triển, do năng lượng hấp thu bị hạn chế. Ngược lại, nếu cho ăn quá muộn (chỉ 5–7 ngày trước khi thu), cơ thịt chưa kịp thay đổi đáng kể. Vì thế, hầu hết các mô hình hiệu quả đều chọn thời điểm từ 20–30 ngày trước thu hoạch làm giai đoạn chính để bổ sung đậu tằm.
Như vậy, cơ chế tạo “cá chép giòn” nhờ hạt đậu tằm là sự kết hợp giữa hiệu ứng dinh dưỡng – sinh lý – chuyển hóa, chứ không đơn thuần là thay đổi khẩu phần ăn. Người nuôi chỉ nên áp dụng trong giai đoạn vỗ béo cuối, tránh sử dụng quanh năm để đảm bảo cân bằng tăng trưởng và chất lượng thịt.
Không phải mọi giai đoạn trong quá trình nuôi cá chép đều phù hợp để sử dụng hạt đậu tằm. Nếu cho ăn quá sớm, cá sẽ chậm lớn, còn quá muộn thì thịt không kịp thay đổi kết cấu. Vì vậy, việc xác định thời điểm “vàng” là yếu tố quyết định hiệu quả kinh tế và chất lượng thịt cá chép giòn.
Trong giai đoạn đầu, cá chép tập trung vào phát triển khung xương, cơ quan tiêu hóa và hệ miễn dịch. Đây là thời điểm không nên cho ăn đậu tằm, vì hàm lượng chất kháng dinh dưỡng trong đậu tằm có thể gây ức chế enzyme tiêu hóa, khiến cá kém hấp thu đạm và giảm tốc độ tăng trọng. Thay vào đó, người nuôi nên sử dụng thức ăn công nghiệp hoặc thức ăn tự chế giàu protein dễ tiêu như bột cá, cám gạo, đậu nành ủ men.
Đây là thời điểm bắt đầu bổ sung hạt đậu tằm trong khẩu phần. Nhiều mô hình tại Bắc Ninh, Hải Dương và An Giang cho thấy, việc trộn 10–15% đậu tằm trong khẩu phần ăn 30 ngày trước thu hoạch giúp cá đạt độ giòn cao mà không ảnh hưởng đến tăng trưởng tổng thể.
Các hộ nuôi thường cho cá ăn 2 bữa/ngày, trong đó buổi chiều tăng tỷ lệ đậu tằm vì đây là thời điểm cá ăn mạnh, dễ hấp thu. Sau khoảng 20–25 ngày, cơ thịt cá bắt đầu săn chắc hơn, độ đàn hồi tăng rõ rệt.
Đây là giai đoạn quan trọng nhất, được xem là “thời điểm vàng”. Người nuôi nên cho cá ăn hoàn toàn bằng đậu tằm nguyên hạt đã ngâm mềm hoặc ủ chín nhẹ để tăng khả năng hấp thu. Nếu điều kiện thời tiết lạnh, có thể luộc sơ đậu tằm 5–10 phút để giảm độc tố tự nhiên và tăng hương vị.
Thực nghiệm tại Trung tâm Khuyến nông Hải Dương ghi nhận: cá được cho ăn hoàn toàn bằng đậu tằm trong 15 ngày cuối trước thu hoạch có tỷ lệ thịt giòn đạt 92%, trong khi nhóm chỉ cho ăn 7 ngày đạt 68%.
Người nuôi nên ngừng cho cá ăn đậu tằm 1–2 ngày trước khi thu hoạch để cá tiêu hóa hết lượng đậu trong ruột, giúp giảm mùi tanh, thịt sạch và giòn tự nhiên hơn khi chế biến. Với cách nuôi cá chép giòn dựa trên đậu tằm, khung thời gian tối ưu là 20–30 ngày cuối trước thu hoạch, trong đó 10–15 ngày cuối dùng 100% đậu tằm đã xử lý. Kết hợp quản lý nước ổn định (pH 6,5–7,5, DO ≥4 mg/l) và cho ăn theo sàng giúp cơ thịt săn chắc, tăng độ giòn mà không làm giảm tăng trưởng đáng kể.
Tóm lại, thời điểm sử dụng hiệu quả nhất của hạt đậu tằm nuôi cá chép giòn là 20–30 ngày trước thu hoạch, trong đó 10–15 ngày cuối nên thay thế hoàn toàn khẩu phần bằng đậu tằm để đạt độ giòn tối ưu.
Rất nhiều hộ nuôi đã thử nghiệm hạt đậu tằm nuôi cá chép giòn và ghi nhận những kết quả khác biệt rõ rệt về chất lượng thịt, chi phí và giá bán. Tuy nhiên, hiệu quả cụ thể còn phụ thuộc vào liều lượng, thời gian áp dụng và điều kiện nuôi.
Theo thống kê của Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I (2022), cá chép được cho ăn đậu tằm 25 ngày trước thu hoạch có:
Kết quả này chứng minh hiệu quả kinh tế của việc áp dụng đúng giai đoạn, vì chi phí bổ sung đậu tằm chỉ chiếm 5–8% tổng chi phí thức ăn.
Nhiều người lo ngại đậu tằm làm cá chậm lớn, tuy nhiên nếu dùng đúng thời điểm (chỉ trong giai đoạn vỗ béo cuối), mức giảm trọng lượng trung bình chỉ khoảng 2–3%, trong khi giá bán tăng hơn 30%. Như vậy, lợi nhuận ròng vẫn cao hơn 25–28% so với mô hình cá chép thường.
Các báo cáo thực nghiệm tại Thái Bình và Hưng Yên cho thấy, tỷ lệ sống của cá khi ăn đậu tằm không thay đổi đáng kể so với nhóm đối chứng (95–97%). Tuy nhiên, nếu dùng quá sớm (trước 45 ngày), tỷ lệ cá kém ăn và viêm ruột tăng nhẹ do hàm lượng tannin cao. Vì vậy, kỹ thuật ngâm và ủ đậu tằm trước khi cho ăn là rất quan trọng để loại bỏ chất ức chế enzyme.
Người tiêu dùng dễ nhận biết cá chép giòn bằng cách nấu thử: thịt cá giòn, không bở, không tanh và có vị ngọt thanh. Các nhà hàng tại Hà Nội và TP.HCM đánh giá cá chép giòn có tỷ lệ khách hàng quay lại cao hơn 40% so với cá thường, giúp đầu ra ổn định và dễ thương thảo giá cao với thương lái.
Sử dụng hạt đậu tằm nuôi cá chép giòn đúng thời điểm không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn giảm chi phí thức ăn công nghiệp, góp phần bảo vệ môi trường nước do giảm dư thừa dinh dưỡng. Đây là giải pháp bền vững, phù hợp với xu hướng nuôi an toàn sinh học hiện nay.
Không chỉ biết khi nào nên cho cá chép ăn hạt đậu tằm, người nuôi còn cần nắm vững kỹ thuật chế biến, liều lượng và quy trình cho ăn để đảm bảo hiệu quả tối đa. Một sai lệch nhỏ trong khâu chuẩn bị có thể làm giảm khả năng hấp thu, thậm chí gây rối loạn tiêu hóa cho cá.
Hạt đậu tằm dùng cho cá nên là loại đậu tươi, không mốc, không nảy mầm và có màu nâu sáng tự nhiên. Đậu tằm chứa nhiều chất kháng dinh dưỡng (như vicine, convicine, tannin), vì vậy phải xử lý trước khi cho cá ăn để loại bỏ độc tố:
Không nên xay nhỏ đậu, vì khi xay nát, tinh bột trong đậu dễ hòa tan và làm đục nước, gây khó kiểm soát chất lượng ao nuôi.
Theo kết quả thử nghiệm của Trường Đại học Cần Thơ (2023), tỷ lệ đậu tằm hợp lý nhất là 10–15% tổng lượng thức ăn trong 30 ngày đầu của giai đoạn giòn hóa, và 100% đậu tằm trong 10–15 ngày cuối.
Tỷ lệ này giúp cá dễ thích nghi, tránh hiện tượng bỏ ăn hoặc giảm tăng trọng quá mạnh.
Cá chép giòn nên được cho ăn 2 bữa/ngày, vào sáng sớm (7–8h) và chiều mát (16–17h). Buổi chiều cá ăn mạnh, nên tăng lượng đậu tằm lên 60–70% khẩu phần.
Khi thời tiết mưa lạnh hoặc nước ao đục, nên giảm 20–30% lượng đậu tằm để tránh dư thừa làm ô nhiễm nước.
Nếu chuyển từ thức ăn công nghiệp sang đậu tằm đột ngột, cá có thể kén ăn. Cần tập cho ăn dần trong 3–5 ngày đầu:
Đậu tằm có thể làm tăng độ đục và tảo trong ao nếu dư thừa. Cần thay nước định kỳ 20–30% mỗi tuần, kết hợp sục khí để ổn định oxy hòa tan. Nếu thấy cá nổi đầu hoặc nước có mùi hôi, cần giảm lượng đậu tằm ngay lập tức.
Không nên cho cá ăn đậu tằm quanh năm, đặc biệt trong mùa lạnh hoặc khi cá đang phục hồi sau bệnh, vì đậu tằm có thể làm giảm sức đề kháng. Việc sử dụng chỉ nên giới hạn trong giai đoạn cuối trước thu hoạch để đảm bảo cân bằng dinh dưỡng.
Nhiều người mới nuôi cá chép giòn thường cho rằng càng cho cá ăn nhiều đậu tằm thì cá càng giòn, nhưng thực tế ngược lại: sử dụng sai thời điểm hoặc quá liều có thể làm cá giảm tăng trọng, kém ăn, thậm chí chết hàng loạt.
Đây là lỗi phổ biến nhất. Trong giai đoạn cá còn nhỏ, hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện nên dễ bị ảnh hưởng bởi các chất ức chế tiêu hóa trong đậu tằm. Cá ăn kém, tăng trưởng chậm và tỷ lệ sống giảm rõ rệt. Đã có trường hợp hộ nuôi tại Bắc Giang ghi nhận tỷ lệ hao hụt đến 20% khi cho cá ăn đậu tằm ngay từ tháng thứ 2.
Đậu tằm chưa ngâm hoặc nấu kỹ chứa lượng tannin và vicine cao, dễ gây viêm ruột và xuất huyết đường tiêu hóa ở cá. Biểu hiện là cá nổi đầu, bỏ ăn, thân sẫm màu. Khi phát hiện, cần dừng cho ăn đậu tằm 3–5 ngày, thay bằng thức ăn giàu năng lượng dễ tiêu.
Nếu duy trì cho cá ăn đậu tằm liên tục trên 45 ngày, cơ thể cá thiếu năng lượng tích trữ, dẫn đến mỡ cơ giảm mạnh, cá chậm lớn và thịt cứng khô, giảm giá trị thương phẩm. Người nuôi chỉ nên sử dụng trong 20–30 ngày cuối chu kỳ, tuyệt đối không vượt quá 35 ngày.
Đậu tằm rơi xuống đáy ao dễ lên men, sinh ra khí độc (H₂S, NH₃) gây ngạt và ảnh hưởng hệ vi sinh. Do đó, cần hút cặn định kỳ, kết hợp chế phẩm sinh học để xử lý đáy ao.
Một số cơ sở kinh doanh không chính thống cho cá ăn hóa chất hoặc phụ gia tạo giòn, dẫn đến nguy cơ tồn dư độc hại trong thịt cá. Cần phân biệt rõ: cá chép giòn tự nhiên được nuôi bằng hạt đậu tằm, không sử dụng hóa chất hoặc hormone. Việc lạm dụng phụ gia có thể bị xử phạt theo Nghị định 14/2021/NĐ-CP về an toàn thực phẩm trong nuôi trồng thủy sản.
Thị trường hiện có nhiều loại đậu tằm nhập từ Trung Quốc, Pakistan, Úc. Đậu ẩm mốc chứa aflatoxin có thể gây nhiễm độc cho cá. Người nuôi nên chọn đậu tằm Việt Nam hoặc đậu Úc có chứng nhận nguồn gốc, bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.
Tóm lại, sử dụng hạt đậu tằm nuôi cá chép giòn cần tuân thủ chặt chẽ quy trình và thời điểm. Nếu dùng sai cách, cá không chỉ không giòn mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe và hiệu quả nuôi. Để đảm bảo an toàn, người nuôi nên tham khảo khuyến cáo từ cơ quan khuyến nông hoặc các viện thủy sản địa phương trước khi áp dụng.
Qua phân tích, có thể khẳng định rằng hạt đậu tằm nuôi cá chép giòn chỉ phát huy hiệu quả tối đa khi sử dụng trong 20–30 ngày cuối trước thu hoạch, đặc biệt 10–15 ngày cuối nên cho ăn hoàn toàn bằng đậu tằm đã xử lý kỹ.
Đây là giai đoạn giúp cá tăng độ săn chắc, giảm mỡ cơ và hình thành cấu trúc giòn đặc trưng.
Nếu dùng sai thời điểm hoặc kéo dài quá lâu, cá có thể chậm lớn, giảm sức khỏe và chất lượng thịt.
Vì vậy, người nuôi cần kết hợp hiểu biết về sinh lý cá, kỹ thuật xử lý đậu tằm và quản lý ao nuôi để đạt được sản phẩm cá chép giòn tự nhiên, an toàn và có giá trị kinh tế cao nhất.
Không nên. Đậu tằm chỉ nên dùng trong giai đoạn cuối (20–30 ngày trước thu hoạch). Cho ăn quanh năm có thể làm cá chậm lớn và giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng.
Vì các hợp chất tự nhiên trong đậu tằm như tannin và vicine làm giảm tích nước và lipid trong cơ, giúp cơ thịt săn chắc, tạo cảm giác giòn khi chế biến.
Nên luộc sơ 5–10 phút, đặc biệt trong mùa lạnh. Việc này giúp giảm chất kháng dinh dưỡng, tăng hương vị và khả năng tiêu hóa.
Thông thường, sau 20–25 ngày cho ăn đều đặn, cá bắt đầu giòn rõ rệt. Nếu muốn đạt độ giòn cao nhất, nên kéo dài 30 ngày, trong đó 10–15 ngày cuối chỉ cho ăn đậu tằm.
Cá giòn chuẩn có cơ săn, thân thon, thịt dai và đàn hồi. Khi nấu không bị bở, nước dùng trong, có vị ngọt thanh và hương thơm tự nhiên.
Chỉ trong giai đoạn hoàn thiện cuối trước thu hoạch. Ở giai đoạn tăng trưởng, cá vẫn cần thức ăn công nghiệp hoặc thức ăn tự chế giàu đạm dễ tiêu để phát triển bình thường.
